برات
برات یک عمل حقوقی در عرصه فعالیت های تجاری است که مستلزم انجام چند عمل است و عبارت است از سندی که طبق آن شخص «الف» که به شخص «ب» بدهکار است و از شخص «ج» طلبکار است (از شخص «ب» تقاضا دارد که وجه طلب خود را در تاریخ معین از شخص «ج» به نفع خود دریافت کند. طبق این تعریف شخص «الف» (براتکش)، شخص «ب» (دارندهبرات) و شخص «ج» (براتگیر) هستند.
شرایط صوری (شکلی) برات
قانونگذار، آنچه را که در هنگام صدور، باید در ورقه برات قید شود، در ماده 223 قانون تجارت ذکر نموده است؛ و این موارد عبارت هستند از:
1) قید کلمه «برات» بر روی ورقه
2) تاریخ نوشتن ورقه برات
3) اسم شخص که باید مبلغ برات را بپردازد. (براتگیر)
4) تعیین مبلغ
5) تاریخ پرداخت مبلغ
6) مکان پرداخت وجه
7) اسم شخصی که وجه برات باید به وی پرداخت شود (دارنده برات)
8) تصریح به اینکه ورقه حاضر، نسخه چندم برات است.
به موجب ماده 226 ق.ت، در صورتیکه برات متضمن یکی از موارد مذکور در بندهای 2 الی 8 ماده 23 (که در بالا ذکر شد) نباشد، مشمول مقررات راجعه به بروات تجارتی نخواهد بود. معنا و مفهوم این جمله این است که در صورت فقدان یکی از شرایط مذکور، ورقه برات دیگر از امتیازاتی که قانونگذار برای یک برات بهعنوان سندی تجاری مقرر فرموده است، برخودار نخواهد بود و تنها میتواند در حد یک سند عادی غیر تجاری، کارایی داشته باشد.
شرایط ماهوی (محتوایی) صدور برات
1) اهلیّت صادرکننده: اهلیت بهطور مطلق عبارت است از توانایی قانونی شخص برای دارا شدن یا اجرای حق. توانایی قانونی برای دارا شدن حق را اهلیت تمتُّع (امکان دارا شدن حق) و توانایی قانونی برای اجرای حق را اهلیت استیفاء (امکان اجرای حق) مینامند و اصولاً هر شخصی دارای اهلیت تمتع است و میتواند صاحب حق باشد. اما شرط وجود اهلیت استیفاء؛ یعنی اجرای حق این است که شخص، بالغ و عاقل و رشید باشد و هر کس فاقد یکی از شرایط فوق باشد، اهلیت استیفاء ندارد و نمیتواند عمل حقوقی (مثل صدور برات) انجام بدهد.
2) رضایت صادرکننده: مانند هر عمل حقوقی دیگری، صدور برات تنها در صورتی معتبر است که همراه با رضایت صادرکننده باشد. صادرکننده این رضایت را با درج امضا در ورقه منعکس مینماید.
3) جهت (دلیل) صدور برات: معمولاً صدور برات براساس یک معامله قبلی که از آن به معامله اصلی تعبیر میشود، صورت میگیرد برای مثال صادرکننده (یعنی شخص الف) به این علت برات را امضاء میکند که دارنده برات (همان شخص ب) به او (یعنی همان شخص الف) کالایی فروخته است و حالا از صادرکننده (شخص الف) طلب دارد و براتگیر (یعنی شخص ج) نیز برات را به این دلیل قبول میکند که به صادرکننده (یعنی همان شخص الف) در گذشته به علتی بدهکار است.
کارکرد برات
برات وسیله پرداخت در زمان آینده است؛ یعنی بدهکار در مقابل طلبکار، تعهد میکند که در زمان معینی، مبلغ مندرج در آن را شخص ثالثی، به طلبکار یا هر کس دیگری که دارنده برات باشد بپردازد. اینجاست که تفاوت برات با چک مشخص میشود چون چک وسیله پرداخت حال است؛ اما برات وسیله پرداخت در زمان آینده . البته امروز مردم از چک هم برای پرداخت در زمان آینده استفاده میکنند، که البته این امر خلاف هدف اولیه ایجاد چک است.
برات استفادههای مختلفی دارد. تاریخی را که در آن مشخص میشود و در آن تاریخ، باید وجه برات پرداخت شود، وعده برات میگویند. معمولاً زمان پرداخت وجه، در تاریخ معینی (روز، ماه و سال مشخص) تعیین میشود؛ اما روشهای دیگری نیز برای تعیین سررسید برات وجود دارد.
یکی از مهمترین موضوعات حقوقی که با ضمانتاجراهای قانونی نیز روبرو شده، تفاوتهای سفته و برات است که در این جا بهصورت مختصر به آن اشاره میکنیم. اگر میخواهید در مورد سفته بیشتر بدانید میتوانید مطلب سفته را بخوانید و با شرایط آن آشنا شوید.
تفاوتهای سفته با برات
1 -در برات معمولاً سه نفر شرکت دارند:
- محیل (براتکش)
- محالله (دارنده برات)
- محالعلیه (پرداخت کننده وجه برات یا براتگیر)
اما در سفته تنها دو نفر شرکت دارند:
- متعهد
- متعهدله
2 -موضوع قبولی در سفته وجود ندارد، زیرا حواله بر عهده شخص دیگری نیست که احتیاج به قبولی وی باشد.
3 -در برات مکان و چگونگی پرداخت وجه شرط اصلی است. هرگاه گیرنده وجه برات، مطالبه یا اعتراض کند آثاری بر آن مترتب است. اما در سفته که بدهکار آن را امضا میکند وجود محل اهمیتی نخواهد داشت. به این معنا که در موعد مقرر باید سفته پرداخت شود.
4 -در برات قید اسم محتال (طلبکار) الزامی است. زیرا از شرایط اساسی برات این است که اسم شخصی که برات در وجه یا حواله کرد او پرداخت میشود ذکر شود. اما در سفته میتوان به نام حامل، بدون ذکر اسم شخص معینی سفته را صادر کرد.
5 -صدور برات یک عمل ذاتاً تجاری است اما صدور سفته در صورتی یک عمل تجاری به شمار میآید که طرفین معامله، تاجر یا صراف یا بانکدار باشند.
برخی از قوانین مربوط به برات
ماده ۲۴۹- برات دهنده و کسی که برات را قبول کرده و ظهرنویسها در مقابل دارنده برات مسئولیت تضامنی دارند.
دارنده برات در صورت عدم تأدیه و اعتراض میتواند به هر کدام از آنها که بخواهد منفرداً یا به چند نفر یا به تمام آنها مجتمعاً رجوع نماید.
همین حق را هر یک از ظهرنویسها نسبت به برات دهنده و ظهر نویسهای ماقبل خود دارد.
اقامه دعوی بر علیه یک یا چند نفر از مسئولین موجب اسقاط حق رجوع به سایر مسئولین برات نیست- اقامه کننده دعوی ملزم نیست ترتیب ظهرنویسی را از حیث تاریخ رعایت کند ضامنی که ضمانت برات دهنده یا محال علیه یا ظهرنویس را کرده فقط با کسی مسئولیت تضامنی دارد که از او ضمانت نموده است.
ماده ۲۵۰- هر یک از مسئولین تأدیه برات میتواند پرداخت را به تسلیم برات و اعتراض نامه و صورت حساب متفرعات و مخارج قانونی که باید بپردازد موکول کند.
ماده ۲۵۱- هر گاه چند نفر از مسئولین برات ورشکست شوند دارنده برات میتواند در هر یک از غرما یا در تمام غرما برای وصول تمام طلب خود (وجه برات و متفرعات و مخارج قانونی) داخل شود تا این که طلب خود را کاملاً وصول نماید. مدیر تصفیه هیچ یک از ورشکستگان نمیتواند برای وجهی که به صاحب چنین طلب پرداخته میشود به مدیر تصفیه ورشکسته دیگر رجوع نماید مگر در صورتی که مجموع وجوهی که از دارایی تمام ورشکستگان به صاحب طلب تخصیص مییابد بیش از میزان طلب او باشد در این صورت مازاد باید به ترتیب تاریخ تعهد تا میزان وجهی که هر کدام پرداختهاند جزء دارایی ورشکستگانی محسوب گردد که به سایر ورشکستهها حق رجوع دارند.
تبصره- مفاد این ماده در مورد ورشکستگی هر چند نفری که برای پرداخت یک دین مسئولیت تضامنی داشته باشند مرعی خواهد بود.
ماده ۲۵۲- پرداخت برات با نوع پولی که در آن معین شده به عمل میآید.
ماده ۲۵۳- اگر دارنده برات به برات دهنده یا کسی که برات را به او منتقل کرده است پولی غیر از آن نوع که در برات معین شده است بدهد و آن برات در نتیجه نکول یا امتناع از قبول و یا عدم تأدیه اعتراض شود دارنده برات میتواند از دهنده برات یا انتقال دهنده نوع پولی را که داده یا نوع پولی که در برات معین شده مطالبه کند ولی از سایر مسئولین وجه برات جز نوع پولی که در برات معین شده قابل مطالبه نیست.
ماده ۲۵۴- برات به وعده باید روز آخر وعده پرداخته شود.
ماده ۲۵۵- روز رؤیت در برواتی که به وعده از رؤیت است و روز صدور برات در برواتی که به وعده از تاریخ صدور است حساب نخواهد شد.
ماده ۲۵۶- شخصی که وجه برات را قبل از موعد تأدیه نموده در مقابل اشخاصی که نسبت به وجه برات حقی دارند مسؤول است.
ماده ۲۵۷- اگر دارنده برات به کسی که قبولی نوشته مهلتی برای پرداخت بدهد به ظهرنویسیهای ماقبل خود و برات دهنده که به مهلت مزبور رضایت ندادهاند حق رجوع نخواهد داشت.
ماده ۲۵۸- شخصی که در سر وعده وجه برات را میپردازد بری الذمه محسوب میشود مگر آنکه وجه برات قانوناً در نزد او توقیف شده باشد.
ماده ۲۵۹- پرداخت وجه برات ممکن است به موجب نسخه ثانی یا ثالث یا رابع الخ- به عمل آید در صورتی که در روی آن نسخه قید شده باشد که پس از پرداخت وجه به موجب این نسخه نسخ دیگر از اعتبار ساقط است.
ماده ۲۶۰- شخصی که وجه برات را بر حسب نسخهای بپردازد که در روی آن قبولی نوشته نشده در مقابل شخصی که نسخه قبولی شده را دارد مسئول پرداخت وجه آن است.
ماده ۲۶۱- در صورت گم شدن براتی که هنوز قبول نشده است صاحب آن میتواند وصول وجه آن را بر حسب نسخه ثانی یا ثالث یا رابع الخ تقاضا کند.
ماده ۲۶۲- اگر نسخه مفقود نسخهای باشد که قبولی در روی آن نوشته شده تقاضای پرداخت از روی نسخههای دیگر فقط به موجب امر محکمه پس از دادن ضامن به عمل میآید.
ماده ۲۶۳- اگر شخصی که برات را گم کرده اعم از این که قبولی نوشته شده یا نشده باشد میتواند نسخه ثانی یا ثالث یا رابع الخ را تحصیل نماید پس از اثبات این که برات متعلق به او است میتواند با دادن ضامن تأدیه وجه آن را به موجب امر محکمه مطالبه کند.
ماده ۲۶۴- اگر با وجود تقاضایی که در مورد مواد ۲۶۱ و ۲۶۲ و ۲۶۳ به عمل آمده است از تأدیه وجه برات امتناع شود صاحب برات مفقود میتواند تمام حقوق خود را به موجب اعتراض نامه محفوظ بدارد.
ماده ۲۶۵- اعتراض نامه مذکور در ماده فوق باید در ظرف بیست و چهار ساعت از تاریخ وعده برات تنظیم شده و در مواعد و ترتیبی که در این قانون برای ابلاغ اعتراض نامه معین شده است به برات دهنده و ظهرنویسها ابلاغ گردد.
ماده ۲۶۶- صاحب برات مفقود برای تحصیل نسخه ثانی باید به ظهرنویسی که بلافاصله قبل از او بوده است رجوع نماید.
ظهرنویس مزبور ملزم است به صاحب برات اختیار مراجعه به ظهرنویس ماقبل خود داده و راهنمایی کند و همچنین هر ظهرنویسی باید اختیار رجوع به ظهرنویس ماقبل خود بدهد تا به برات دهنده برسد- مخارج این اقدامات بر عهده صاحب برات مفقود خواهد بود.
ظهرنویس در صورت امتناع از دادن اختیار مسئول تأدیه وجه برات و خساراتی است که بر صاحب برات مفقود وارد شده است.
ماده ۲۶۷- در صورتی که ضامن برات مفقود (رجوع به مواد ۲۶۲ و ۲۶۳) مدتی برای ضمانت خود معین نکرده باشد مدت ضمان سه سال است و هر گاه در ظرف این سه سال رسماً مطالبه یا اقامه دعوی نشده باشد دیگر از این حیث دعوی بر علیه او در محکمه مسموع نخواهد بود.
ماده ۲۶۸- اگر مبلغی از وجه برات پرداخته شود به همان اندازه برات دهنده و ظهرنویسها بری میشوند و دارنده برات فقط نسبت به بقیه میتواند اعتراض کند.
ماده ۲۶۹- محاکم نمیتوانند بدون رضایت صاحب برات برای تأدیه وجه برات مهلتی بدهند.
ماده ۲۷۰- هر شخص ثالثی میتواند از طرف برات دهنده یا یکی از ظهرنویسها وجه برات اعتراض شده را کارسازی نماید دخالت شخص ثالث و پرداخت وجه باید در اعتراضنامه یا در ذیل آن قید شود.
ماده ۲۷۱- شخص ثالثی که وجه برات را پرداخته دارای تمام حقوق و وظایف دارنده برات است.